Özel Gereksinimli Bireylerde Yaşam Koçluğunun 1-1 Eğitimden Daha Etkili Olduğunu Savunan Tez

ÖZET

Bu çalışma, özel gereksinimli bireylerde (otizm spektrumu, zihinsel engel, fiziksel engel vb.) yaşam koçluğu uygulamalarının; geleneksel 1–1 özel eğitim yaklaşımlarına kıyasla neden ve hangi alanlarda daha etkili olabileceğini belgelemeyi amaçlar. Temel sav: yaşam koçluğu, kişisel hedef belirleme, motivasyon, öz-yeterlik, sosyal katılım ve yaşam kalitesi alanlarında kalıcı kazanımlar sağlar; bu kazanımlar çoğu zaman tekdüze birebir eğitim oturumlarının hedeflediği sınırlı beceriden öte, bireyin günlük yaşamında genelleşen değişimler üretir.

GİRİŞ ve TANIMLAR

Yaşam Koçluğu (Life Coaching): Kişinin kendi belirlediği amaçlara ulaşması için yapılandırılmış hedef belirleme, aksiyon planı, hesap verebilirlik ve öz-yönelim süreçlerini içeren profesyonel destek modelidir. Özel gereksinimli bireyler bağlamında coach'lar, bireyin güçlü yönlerine odaklanarak günlük yaşam, istihdam, sosyal beceriler ve bağımsızlık hedeflerini destekler.
1–1 Özel Eğitim: Birebir öğretmen-öğrenci etkileşimiyle akademik, iletişimsel veya davranışsal becerilerin hedeflendiği eğitim modelidir; genellikle öğretimsel hedeflere doğrudan müdahale eder.
Amaç: Bu çalışma, iki yaklaşımın hedefleri, mekanizmaları ve ölçülebilir çıktıları üzerinden karşılaştırmalı bir sav geliştirir.

LİTERATÜR ÖZETİ

Koçluğun sağlık ve yaşam davranışları üzerine etkisi: Engelli yetişkinler üzerinde yapılan pilot çalışmalar ve sistematik taramalar, yaşam koçluğunun sağlıkla ilişkili yaşam kalitesini, fiziksel aktiviteyi ve motivasyonu artırdığını göstermektedir.
Geçiş süreçleri ve istihdamda koçluk etkisi: Otizm spektrumlu genç yetişkinler için yaşam/mesleki koçluk müdahaleleri; iş bulma, işe adaptasyon ve sürdürülebilir istihdam açısından olumlu sonuçlar rapor etmiştir.
Yürütücü işlev (executive function) ve akademik-yaşam becerilerinde koçluk: Kolej düzeyinde yürütücü işlev koçluğu, öğrencilerin zaman yönetimi, organizasyon ve öz-düzenleme becerilerinde anlamlı gelişmeler sağlamıştır.
Meslekler arası uygulamalar — OT-led coaching: İş ve uğraşı terapisi (OT) bağlamında uygulanan koçluk yaklaşımları, öğrencilerin kendi belirledikleri hedeflerde ilerlemeyi ve günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığı desteklemiştir.
Güçlü yön odaklılık: Person-centred yaklaşımlar, özel gereksinimli bireylerin motivasyonunu ve katılımını artırmada kritik olarak görülmektedir.

SAV: NEDEN YAŞAM KOÇLUĞU 1–1 EĞİTİMDEN DAHA ETKİLİDİR?

Hedef-odaklılık ve anlamlılık: Koçluk, bireyin kendi belirlediği amaçlar etrafında yapılandırıldığı için motivasyon, bağlılık ve sürdürülebilir davranış değişikliği olasılığı artar — 1–1 eğitim çoğunlukla dışarıdan belirlenmiş akademik hedeflere odaklanır.
Genelleme ve transfer: Koçluk, becerilerin doğal yaşam ortamlarında kullanılmasını, sürdürülmesini ve genellenmesini destekler; birebir eğitimde kazanımlar genellikle sınıf ortamı ile sınırlı kalabilir.
Öz-yeterlik ve özerklik: Koçluk öz-düzenlemeyi ve karar alma becerilerini güçlendirir; bireylerin uzun vadeli bağımsızlık kazanma ihtimali daha yüksektir.
Çok boyutlu hedef belirleme: Koçluk yalnızca akademik becerilere değil; sağlıklı yaşam alışkanlıkları, iş becerileri ve sosyal hedeflere de odaklanır; bu bütüncül yaklaşım özel gereksinimli bireylerin yaşamındaki çoklu ihtiyaçları karşılar.
Hesap verebilirlik ve ölçülebilir hedefler: Koçluk sürecinde kısa, orta ve uzun vadeli ölçülebilir hedefler belirlenir; bu, müdahalenin etkisini somutlaştırır.

SINIRLAR ve NİTELİKSEL AYRIMLAR

Evrensel üstünlük iddiası yapılamaz; bazı akademik becerilerin kazandırılmasında doğrudan öğretim hâlâ gereklidir.
Koçluğun üstünlüğü, daha çok işlevsellik, yaşam kalitesi, istihdam ve öz-yeterlik alanlarında gözlemlenir.
Mevcut literatürün bir kısmı niteliksel ve küçük örneklemlidir; geniş ölçekli çalışmalara ihtiyaç vardır.

TARTIŞMA ve UYGULAMA ÖNERİLERİ

Klinik ve eğitim ekipleri, koçluğu tamamlayıcı bir model olarak benimsemelidir.
Koçluk verenlerin özel gereksinimler konusunda eğitimli olması önemlidir.
Politika yapıcılar, geçiş dönemleri ve istihdam destek programlarında koçluk hizmetlerini finansman kapsamında değerlendirmelidir.
Ölçülebilir hedeflerin (GAS, QoL, bağımsızlık ölçekleri) kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.

SONUÇ

Yaşam koçluğu, özel gereksinimli bireylerde öz-yönelim, yaşam kalitesi, istihdam başarısı, yürütücü işlevler ve sağlıklı yaşam davranışları gibi alanlarda anlamlı gelişmeler sağlamaktadır. Bireyin kendi hedeflerini merkeze alması, becerilerin genelleştirilmesini desteklemesi ve sürdürülebilir davranış değişikliği oluşturması nedeniyle 1–1 özel eğitimin sınırlılıklarını tamamlayıcı veya belirli alanlarda daha etkili bir yaklaşım sunar.

Bu sonuçlar, özel gereksinimli bireylerle çalışan kurumlar, aileler ve profesyoneller için yeni bir bakış açısı sunmakta; bireyi merkezine alan güçlü yön odaklı bir modelin önemini vurgulamaktadır.

KAYNAKÇA

Standley K. Health Coaching for People With Disabilities. PubMed, 2023.
Barnet-Hepples T. Health Coaching Improves Physical Activity, Disability and Quality of Life. 2024.
AHEAD. Impact of Life Coaching in Enhancing Potential of Young Adults with Autism. 2022.
Anderson K. Executive Function Coaching for College Students with Disabilities. ERIC, 2024.
Zolotnitsky LK. Outcomes of OT-Led Coaching to Support Success. AOTA, 2022.
Quinn A. Person-centred Approaches to Supporting Autistic People and People with Intellectual Disability. BJPsych Advances, 2023.
Life Management Assistance Program (LifeMAP). Department of Labor Case Study, 2025.