DEHB Tanılı Çocuklarda İlaçsız Müdahale Modellerinin Önemi ve Uzun Vadeli İlaç Kullanımına Eleştirel Bir Bakış

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında en sık tanı konulan nörogelişimsel bozukluklardan biridir. DEHB tanısı alan çocuklarda sıklıkla uyarıcı veya antidepresan grubu ilaçlar kullanılmaktadır. Ancak, bu ilaçların uzun vadeli etkileri üzerine yapılan araştırmaların büyük bir kısmı kısa süreli sonuçlara odaklanmakta, uzun dönem beyin fonksiyonları üzerindeki nörobiyolojik etkiler konusunda net ve tutarlı bulgular sunamamaktadır.

Mevcut bilimsel literatür, özellikle uyarıcı ilaçların (metilfenidat, amfetamin türevleri vb.) dopaminerjik sistem üzerinde kalıcı değişiklikler oluşturabileceğine, ödül mekanizması ve dürtü kontrolünü düzenleyen frontal lob fonksiyonları üzerinde etkiler bırakabileceğine işaret etmektedir (Volkow et al., 2012; Faraone & Buitelaar, 2010). Ancak bu etkilerin çocukluk döneminde beyin plastisitesini nasıl yönlendirdiği veya ilerleyen yaşlarda bilişsel-duygusal dengeyi nasıl etkilediği tam olarak bilinmemektedir.

Bu nedenle, son yıllarda ilaçsız alternatif müdahale modelleri daha fazla önem kazanmaktadır. Nöroterapi (neurofeedback), duyusal bütünleme terapisi, davranışsal öz-düzenleme eğitimi, mindfulness temelli dikkat geliştirme uygulamaları ve ebeveyn odaklı yapılandırılmış davranış programları, DEHB semptomlarını düzenlemede etkili sonuçlar vermektedir (Arns et al., 2014; Jensen et al., 2016). Bu modeller, beyindeki doğal plastisite süreçlerini destekleyerek çocuğun kendi bilişsel ve duygusal kontrolünü içselleştirmesini hedefler.

İlaçsız modellerin bir diğer avantajı, çocukta biyolojik bağımlılık veya tolerans gelişimi riskinin olmamasıdır. Uzun süreli ilaç kullanımı bazı bireylerde uykusuzluk, iştah kaybı, sosyal geri çekilme ve duygusal küntlük gibi yan etkiler doğurabilir. Bu durum, tedavi edilen semptomların yerine yeni davranışsal veya duygusal zorlukların geçmesine neden olabilmektedir.

Bu bağlamda, DEHB’nin yalnızca “kimyasal dengesizlik” olarak değil, çocuğun çevresiyle etkileşimi, duygusal düzenleme becerileri ve nörososyal gelişim dinamikleriyle birlikte ele alınması gerekir. İlaçsız terapötik yaklaşımlar, çocuğu pasif bir alıcıdan aktif bir öz-düzenleyici bireye dönüştürmeyi hedeflediği için, uzun vadeli işlevsellik açısından daha sürdürülebilir sonuçlar doğurur.

Sonuç olarak, mevcut bilimsel veriler ışığında DEHB tedavisinde ilaçların kısa vadeli semptom kontrolü sağlasa da, uzun vadeli beyin gelişimi üzerindeki etkileri yeterince açıklığa kavuşmamıştır. Bu nedenle, nöroterapi, duyusal regülasyon, davranışsal destek ve aile temelli programlar gibi ilaçsız modellerin yaygınlaştırılması, çocukların doğal gelişimsel süreçlerini koruma ve destekleme açısından hem etik hem de klinik olarak daha uygun bir yaklaşımdır.

Psikolojik Danışman / Çocuk Gelişimci
Ahmet Raşit Koçoğlu
Ankara Çocuk Terapisti